ZİHİNSEL ENGELLİLİK;
Doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrasında çeşitli nedenlerden dolayı oluşan, genel zihinsel işlevlerde normallerden önemli derecede gerilik ve bunun yanı sıra uyumsal davranışlarda da yetersizlik gösterme durumudur.
Konuşma, dikkat, bellek, düşünme gibi zihinsel işlevlerde belirgin bozukluklar görülmektedir. Zihinsel işlevlerdeki bozukluğa uyumsal davranışlardaki yetersizlikler de eşlik etmektedir. Uyumsal davranışlardaki yetersizlik, bireyin kendi yaşından ve kültüründen beklenen kişisel bağımsızlık ve sosyal sorumluluklarını yerine getirememesi olarak ele alınmaktadır.
Uyumsal davranışlara; insanlarla iletişim kurabilme (dili anlamak), günlük yaşam aktivitelerini yapabilme (yemek yiyebilme, banyo yapabilme vb.), akademik becerilerde bulunma (okuma, yazma ve aritmetik işlemleri yapabilme) ve bir iş bulup çalışabilme örnek olarak verilebilir.
Zihinsel Engelliğin Sınıflandırılması
1- Psikolojik (Davranışsal) Sınıflandırma
a. Hafif Derecede Zihinsel Engelliler,
b. Orta Derecede Zihinsel Engelliler,
c. Ağır Derecede Zihinsel Engelliler,
d. Çok Ağır Derecede Zihinsel Engelliler.
2- Eğitsel Sınıflandırma
a. Eğitilebilir Zihinsel Engelliler,
b. Öğretilebilir Zihinsel Engelliler,
c. Ağır Derecede Zihinsel Engelliler,
d. Çok Ağır Derecede Zihinsel Engelliler.
Zihinsel Engelliliğin Birçok Belirtisi Vardır!
Örneğin zihinsel engelli bir çocuk:
Oturma, kalkma, emekleme ve yürümeyi diğer çocuklardan daha geç olarak yapar. Daha geç konuşur veya konuşmasında bozukluk görülebilir. Öğrendiklerini çabuk unutur. Hatırlamada zorlanır. Alışverişte, para hesabında güçlük çeker. Sosyal kurallara uymada güçlük çeker. Problem çözmede ve/veya mantıklı düşünmekte zorlanır. Zeka testi ile kişiden belli soruları cevaplaması ve bazı becerileri yerine getirmesi istenir. Daha sonra test değerlendirilerek kişinin zeka derecesi belirlenmiş olur.
Zihinsel Engelli Bireylerin Genel Özellikleri
1- Bedensel Özellikleri
a. Zihinsel engelli çocuklarda diş bozukluklarına, çürümelere daha sık rastlanılır. Diş düzenlerinde belirgin anormallikler olabilir.
b. Bedensel gelişimleri daha ağırdır. Normal akranlarından daha zayıf ve kuvvetsiz olabilirler.
c. Normal yaşıtlarına göre daha sık hasta olurlar.
d. Bazılarında konuşma, görme ve işitme gibi ikiden çok ek engel vardır.
e. Büyük ve küçük kaslarını kullanmada beceriksizlik gösterirler. Göz-el işbirliğini geç ve güç sağlarlar. Ritimli hareketleri yapmada zorlanırlar.
f. Yürüme, hareket etme, oturma, durma…vb. fiziksel hareketlerde normal dışılık görülür.
2- Zihinsel Özellikleri
a. Dikkat süreleri ve ilgileri çok kısadır.
b. Konuşmayı kısmen geç öğrenirler ya da hiç öğrenemezler.
c. Genelleme yapamazlar.
d. Edindikleri bilgileri transfer edemezler.
e. Yeni durumlara uymada zorlanırlar.
f. Genellikle çabuk yorulurlar, tepkileri basittir.
g. Akademik kavramları ve soyut terimleri öğrenmekte güçlük yaşarlar.
3- Sosyal Özellikleri
a. Gördüklerini, duyduklarını çabuk unuturlar. Bellekleri zayıftır.
b. Yakın şeylere ilgi duyarlar, gelecek ile ilgilenmezler.
c. Sosyal ilişkilerinde, grupta sürekli başkalarına bağımlı olma eğilimindedirler ya da tek başına kalmayı tercih ederler.
d. Oyun ve toplum kurallarına uymazlar.
e. Sorumluluk almaktan çekinirler.
f. Kendilerince bir işe başlama arzusu göstermezler.
Zihinsel Engelliliğin Nedenleri
Zihinsel engelliliğinin birçok nedeni olabilir. Kalıtımsal nedenler (Genetik, ailevi nedenler vb.) Doğuştan metabolik bozukluklar. Örneğin: Fenilketonüri, Tay-Sachs hastalığı. Kromozomal değişiklikler. Örneğin: Down sendromu. Diğer gen bozuklukları. Örneğin: Nörofibramatozis, musküler distrofiler, tüberoskleroz.
Bergama RAM
Gebelikte ve doğum sırasında oluşan nedenler. Anne karnındayken bebeğin geçirdiği enfeksiyon hastalıkları. Örneğin: Toksoplazma enfeksiyonu. Annenin hamilelikte bilinçsiz ilaç kullanımı. Annenin hamilelikte zehirlenmesi. Annedeki beslenme bozuklukları. Annenin alkol, sigara kullanımı. Erken doğum. Bebeğin anne karnındaki beslenmesinde yetersizlik. Bebeğin travma geçirmesi veya oksijensiz kalması. Doğum sonrası nedenler. Merkezi sinir sistemi enfeksiyonları. Örneğin: Menenjit. Kafa travmaları. Örneğin: Yüksekten düşme. Yeni doğanın ağır sarılığı. Tiroid hormonu eksikliği. Havaleler. Çevresel nedenler İncitilmiş veya ihmal edilmiş ya da normal gelişim dönemleri için ihtiyaçları olan fiziksel ve ruhsal ihtiyaçları karşılanamayan bebek ve çocuklar geri dönüşümü mümkün olmayan öğrenme güçlükleri gösterebilmektedirler.
Duvar boyaları, oyuncaklar, çeşitli konserve yiyecekler, hava kirliliğinden dolayı oluşan zehirlenmeler de zihinsel engelliliğinin nedeni olabilmektedir. Çevredeki uyaranların yetersiz olmasından dolayı çocukta yalancı zeka geriliği olarak ifade edilen durum oluşabilir. Bu, çocuğa doğduğu günden itibaren gösterilecek sevgi, şefkat, ilgi ve eğitici yaklaşımın önemini ortaya koymaktadır.
Zihinsel Engelli Bireyler İçin Neler Yapılabilir?
Doğum öncesi dönemden itibaren anne ve baba adaylarının bebeğin gelişimi ve eğitimi konusunda bilgilendirilmesi gerekmektedir. Zihinsel engelli çocuklarda kendilerine zarar verme davranışları görülebilmektedir. (saçını çekme, kafasını vurma vb.) Uzmanlara göre çocuğun çevresel ve sosyal uyaranlardan soyutlanması bu davranış problemlerine yol açabilmektedir. Bu nedenle çocuk, gereksinim duyduğu ancak alamadığı uyaranları kendisi yaratmaktadır. Çocuğun kendisine zarar veren davranışlarını ortadan kaldırmak için çocuğa uyaran zenginliği sağlanmalıdır. Zihinsel engelli çocukların eğitim programlarında öz bakım (tuvalet alışkanlığı, giyinme, yemek yeme vb.) dil-iletişim ve hareket becerilerine önem verilmelidir. Davranış değiştirme yönteminde istenilen davranışı arttırmak, istenilmeyen davranışları azaltmak ya da ortadan kaldırmak için tutarlı olarak pekiştireç ya da cezalandırma yöntemleri uygulanmaktadır. Bu yöntemler davranıştan sonra vakit kaybedilmeden açık bir biçimde yapılmalıdır. Kavramlar çocuğa tek tek ve somutlaştırılarak öğretilmelidir. Bir kavram iyice öğrenilmeden diğerine geçilmemelidir. Zihinsel engeli olan çocuklar kısa, basit ve somut komutlara alıştırılmalıdır. Olumsuzdan daha çok olumlu ifadeler kullanılmalıdır. Acele, telaşlı ve sert emirler yerine sakin ifadeler kullanılmalıdır. Çocuklar başkalarıyla kıyaslanmamalı, davranışlarından ötürü eleştirilmemeli, şiddete başvurulmamalıdır. Zihinsel engelli çocuğunuzun normal yaşıtlarıyla birlikte ev dışı ortamlarda görerek, yaşayarak öğrenmesi gerekmektedir. Kendinizin ve çocuğunuzun toplumla bütünleşmesini sağlamanız gerekmektedir. Çocuğunuzun günlük hayatta kendine yetecek kadar temel beceri ve alışkanlıklarını kazanması gerekir. (Örneğin, yemek yeme, tuvalet alışkanlığı vb. kazandırma)
Çocuğunuzun kötüye kullanılmasını ve istismar edilmesini önleyici tedbirler almanız gerekmektedir. Güven sarsıcı durumlardan (sözlerle, isteklerden) kaçınılmalıdır. Çocuğunuza verdiğiniz sözlerde durmanız gerekmektedir. Çocuğunuzda herhangi bir gelişme gözlemiyorsanız ya da hiçbir gelişme olmadığını düşünüyorsanız çocuğunuzun öğretmeniyle, doktoruyla ve diğer anne-babalarla görüşerek çözüm yolları bulabilir, özel eğitimden daha iyi yararlanmasını sağlayabilirsiniz. Çocuğunuzun var olan yeteneklerini en iyi şekilde kullanabilmesini sağlayabilirsiniz. (Örneğin çocuğunuz müziğe ilgiliyse ve şarkı söyleyebiliyorsa ona farklı şarkılar öğretebilirsiniz. Çocuğunuzun resim yeteneği güçlüyse duygularını ve düşüncelerini görsel sanatlarla ifade edebilmesini sağlayabilirsiniz.) Öğrenmede işitme ve görme çok önemlidir. Ancak yaparak ve yaşayarak öğrenme daha başarılı ve kalıcı sonuçlar sağlar. Çocuğunuza yapabileceğini düşündüğünüz ev işlerini görev olarak verebilirsiniz. (Örneğin yattığı yatağı düzeltmesi, masaya bardak ve tabak yerleştirmesi vb.) Çocuğunuzun toplumla etkileşerek değişik yaşantılarda bulunmasını sağlayın. Çocuğunuzun başarılı çalışmaları mutlaka görülmeli, onlara değer verilmeli ve çocuğunuzu ödüllendirmelisiniz. Çocuğunuza yapabileceğinden fazla görevler vermeyiniz. Onları yapamayacakları görevlere zorlamayınız. Zihinsel engelli çocuğun eğitiminde sabır ve hoşgörü son derece önemlidir. Çocuğunuzun var olan ilgi, yetenek ve isteklerinin körelmemesi için ona destek olmalı ve onu cesaretlendirmelisiniz